Mensen die in een nieuw land of een andere gemeenschap zijn gaan wonen, hebben ongetwijfeld in hun eerste jaren te maken gehad met een cultuurshock. Hierover heb ik veel te vertellen.
Ik denk dat het woord ‘shock’ heel goed de situatie beschrijft, omdat cultuur de identiteit van een samenleving definieert en haar leden in staat stelt om met elkaar in verbinding te staan. Als acculturatie (het culturele en psychologische aanpassingsproces dat begint met de ontmoeting van twee verschillende culturen) niet is bereikt, dan is wat we ervaren echt een cultuurshock.
Toen ik net in het land was, had ik de kans om Sevdanur te ontmoeten. We komen allebei uit Turkije, maar zij woonde al vijf jaar in België en werkte toen drie maanden als jobcoach. Omdat Sevdanur hier al langer in België woont, hebben we gesproken over de effecten van cultuurshock en de uitdagingen van het zoeken naar en vinden van een job tijdens dit proces.
De 4 fasen van een cultuurshock
Tijdens mijn inburgering-traject leerde ik dat cultuurshock uit verschillende fasen bestaat. Volgens het onderzoek van Dr Winkelman, kent de cultuurshock vier fasen:
De eerste fase is de wittebroodswekenfase. Ja, je hoort het goed; in deze beginfase zijn de verschillen in de nieuwe cultuur interessant en spannend. Je maakt voortdurend nieuwe dingen mee en dit geeft je vreugde.
De tweede fase is de frustratiefase. De moeilijkheden van het dagelijks leven, taalbarrières en sociale verschillen leiden tot stress en teleurstelling. Als iemand geen uitweg kan vinden uit deze vicieuze cirkel, kan dit leiden tot een burn-out.
De derde fase is de aanpassingsfase. Geleidelijk aan begint iemand zich aan te passen aan de nieuwe cultuur en raakt die gewend aan de eisen van het dagelijks leven.
De vierde fase is de acceptatiefase. Dit is wanneer iemand de nieuwe cultuur volledig heeft geïntegreerd en die kan combineren met hun bestaande identiteit.
Heel snel realiseerde ik me dat ik deze fasen zelf stuk voor stuk had doorgemaakt, en begreep ik dat ik me momenteel in de derde fase bevond: na de frustraties en eenzaamheid die me de voorbije halfjaar belemmerden, merk ik dat ik tegenwoordig minder moeite heb met dagelijkse interacties, culturele verschillen.
Het feit dat dit een natuurlijk proces is en dat iedereen die een vreemde cultuur tegenkomt een cultuurshock kan ervaren, stelde me wel gerust: zonder dit te weten, zou ik mezelf steeds de schuld blijven geven. Als ik dit niet had geweten, zou ik denken dat mijn woede-uitbarstingen, mijn teleurstellingen en frustraties puur aan mij lagen. Nu weet ik dat ze een normaal deel zijn van een verwerkingsproces.
Wanneer een diploma in de weg staat
Toen ik Sevdanur ontmoette, was ze moeder van twee kinderen en een universiteitsstudent. Ze legde mij uit welke uitdagingen er zijn bij het opbouwen van een nieuw leven en het zoeken naar een baan terwijl ze een cultuurshock ervaart in een vreemd land, en welke strategieën ze heeft ontwikkeld om deze uitdagingen te overwinnen.
In haar thuisland was Sevdanur leerkracht en gaf ze Turks. In Vlaanderen bleek het bijna onmogelijk om haar beroep voort te zetten: “Mijn diploma werd alleen erkend als een bachelordiploma, maar niet als een educatieve bachelor. Dus moest ik helemaal opnieuw beginnen”. Ze volgde drie jaar lang taalcursussen en behaalde een C1-certificaat. “Daarna ben ik begonnen met de opleiding Sociaal Werk aan UCLL en heb ik mijn eerste stage afgerond. Vervolgens kwam er een baan op mijn pad en begon ik als jobcoach te werken”.
Het is nog steeds moeilijk voor hoogopgeleide migranten om aan duurzaam werk te geraken, omdat buitenlandse diploma’s niet altijd erkend worden, wat soms een onoverkomelijke barrière vormt op weg naar werk. In vergelijking met vijf jaar geleden zijn de aanvragen voor een gelijkstelling van buitenlands diploma met 75 procent gestegen; helaas heeft Vlaanderen de capaciteit niet om dit deftig op te volgen, waardoor de wachttijden oplopen.
Omgaan met vooroordelen
Helaas stoppen de problemen die in de weg staan van integratie in België niet bij administratie: de cultuurshock wordt mede-veroorzaakt door discriminatie en onbegrip. Sevdanur geeft toe dat dat voor haar de moeilijkste drempel was: “Ik werd geconfronteerd met vooroordelen en heb onrecht ervaren vanwege mijn geloof en mijn hoofddoek. In dit land, waar ik kwam om vrij te leven, voelde ik me niet helemaal vrij”.
Haar motivatie kreeg een klap: “het steeds opnieuw proberen mezelf te motiveren, putte me uit”. Gelukkig heeft ze, ondanks haar ups en downs, de gezondheidsproblemen en trauma’s die naar boven kwamen, niet opgegeven. “Ik deelde enerzijds mijn gevoelens met Belgische vrienden die ik als vertrouwelingen beschouwde en bouwde sterke en betrouwbare dialogen met hen op. Anderzijds maakte ik op de taalschool waardevolle vrienden die, net als ik, nieuw in het land waren. Het besef dat ik niet alleen was in dit proces deed me erg goed.”
De cultuurshock overwinnen
Als nieuwkomer is het dus zo goed als onvermijdelijk om een cultuurshock te ervaren. Maar hoe kan iemand er dan best mee omgaan? Sevdanur trekt uit haar ervaringen een paar lessen en ideeën: “Om een cultuurshock in korte tijd en met minimale trauma te overwinnen, moeten zowel nieuwkomers als de lokale bevolking elkaar begrijpen en leren kennen”. Sevdanur vindt dat de overheid meer evenementen zou moeten organiseren die de lokale bevolking en migranten samenbrengen: "Zo kan iedereen hun levensverhaal met anderen delen, gemeenschappelijke culturele punten vinden… iedereen zou het normaal moeten vinden om respect te hebben voor culturele verschillen.”
Dit zou een grote impact hebben op het welbevinden van nieuwkomers, uiteraard, maar ook voor de Belgische economie is het volgens Sevdanur belangrijk dat onze samenleving streeft naar betere wederzijdse acceptatie: “Hoe vlotter de verbinding loopt, hoe korter en soepeler ons aanpassingsproces verloopt, waardoor we ons hier thuis voelen”. Wanneer ik haar vraag of ze zich nu thuis voelt in België, knikt Sevdanur: “Absoluut. En nu dat ik me hier thuis voel, heb ik de energie en motivatie om te werken en bij te dragen aan België”.
Ook het leren van de lokale taal speelt een belangrijke rol; maar meer dan formele taalcursussen, gelooft Sevdanur in het doende leren: “Ik werk pas drie maanden en ik merk dat de taal die ik jarenlang heb geprobeerd te leren, nu al aanzienlijk is verbeterd in een werkomgeving”.
En nu, wat moet ik doen?
Ik feliciteer Sevdanur met haar doorzettingsvermogen en succes. Ze heeft bepaalde strategieën ontwikkeld om moeilijke tijden te overwinnen, maar ik ben er zeker van dat dit proces ook pijnlijk was. Als maatschappelijke organisaties eerder informatieve diensten voor migranten zouden aanbieden, en deze diensten sneller beschikbaar zouden zijn, denk ik dat de desastreuze effecten verminderd kunnen worden.
Zelf ben ik nog niet begonnen met het zoeken naar een baan, dus ik kan niet veel zeggen over de moeilijkheden van dat proces. Echter, om de tweede en meest uitdagende fase te overwinnen, heb ik me meteen ingeschreven voor een taalcursus, waarbij ik vrienden maakte die in een vergelijkbare situatie als ik verkeerden. Ik probeerde ook gezonde relaties op te bouwen met mijn buren: we hebben nu een goede band met een koppel dat in hetzelfde gebouw woont. Ik denk dat de belangrijkste reden voor deze goede relatie is dat de echtgenoot van mijn buurman zelf ook uit een ander land komt.
Kortom, om een cultuurshock op een gezonde manier en met minimale trauma te overwinnen, moeten mensen de vooroordelen die in de loop der jaren zijn gevormd opzijzetten, elkaar eerst leren kennen, proberen elkaar te begrijpen, en het idee om samen te leven ondanks verschillen omarmen.